مشربه ام ابراهیمیکی از مکان‌هایی که در روایات معصومین ع به زیارت و نماز خواندن در آن سفارش شده است مسجد و «مَشْربه امّ ابراهیم» می‌باشد. ۱ - معنای لغوی مَشْربهمَشْربه؛ یعنی بستان یا زمین نرمی که گیاه به راحتی در آن می روید. به زمینی هم که در میان آن تپه بلندی واقع شود، یا غرفه و بنایی در آن باشد، اطلاق می شود. مشربه باغی بوده که در میان آن صفه یا غرفه‌ای بوده و در این محل ماریه قبطیه، ابراهیم فرزند رسول خدا(صلی الله علیه وآله) را به دنیا آورده است. [۱]
وفاء الوفا، ج۳، ص۸۲۵.
۲ - موقعیت جغرافیایی مَشْربه ام ابراهیماین مشربه در شمال منطقه بنی قریظه، در حرّه شرقی واقع است؛ جایی که به آن دشت نیز می گویند. باغستانِ مورد نظر، در زمان ورود اسلام به مدینه، متعلق به مُخَیریق یهودی بود. زمانی که جنگ احد رخ داد، وی به یهودیان گفت: بر اساس معاهده ما با محمّد، باید به کمک او بشتابیم. آنان گفتند: امروز روز شنبه است. مُخَیریق سخن آنان را نپذیرفت و شمشیر برداشت و به پیامبرعنوان پیوند(صلی الله علیه وآله) پیوست. وی به هنگام حرکت گفت: اگر من کشته شدم، هرچه دارم از آنِ محمد است. او در اُحد کشته شد و رسول خدا(صلی الله علیه وآله) درباره‌اش فرمود: «مُخَیْرِیق خَیر یَهُود» [۲]
الروض الأُنُف، ج۵، ص۱۲.
بدین ترتیب اموال و زمین‌های او در اختیار پیامبر(صلی الله علیه وآله) قرار گرفت.
۳ - معرفی ماریه قبطیهماریه قبطیه، زنی شایسته بود که مقوقس حاکم مصر، همراه پاسخ نامه رسول خدا(صلی الله علیه وآله) برای دعوت او به اسلام، خدمت آن حضرت فرستاد. همراه وی، خواهر او با نام سیرین نیز فرستاده شد که حضرت او را به همسری حسّان بن ثابت درآورد. رسول خدا(صلی الله علیه وآله) این زن را که زنی زیبا و متدیّن بود، ابتدا در یکی از خانه‌های حارثة بن نعمان که در نزدیکی مسجد بود، جای داد. پس از چندی، حفصه همسر دیگر حضرت، از روی حسادت، به آزار وی پرداخت و همین سبب شد تا آن حضرت، ماریه را در مشربه، که در منطقه عالیه یا عوالی مدینه قرار داشت، سکونت دهد؛ جایی که به نام ماریه، که مادر ابراهیم بود، به مشربه امّ ابراهیم معروف گردید. پس از آن، هر از چندی حضرت به دیدار او می‌رفت. ابن سعد، از حسادت عایشه نسبت به ماریه نیز سخن گفته است. ۴ - شان نزول آیات ابتدایی سوره تحریمگفتنی است به نقل محدثان و مورخان، آیات نخست سوره تحریم درباره همین برخورد حفصه با ماریه، بر رسول خدا(صلی الله علیه وآله) نازل گردید. [۵]
طبقات الکبری، ج۸، ص۲۱۵.
حتی در برخی نقل‌ها آمده است که آیات افک نیز که در سوره نور است، و عایشه مدعی است درباره او نازل شده، در اصل مربوط به ماریه است که مورد اتهامات بی مورد برخی قرار گرفته بود. [۶]
کتاب حدیث الإفک، علاّمه سید جعفر مرتضی. (چاپ بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۰).
زمانی که میان حضرت و برخی از زنانش منازعه مورد نظر پیش آمد، حضرت یک ماه از آنان کناره گرفت و به مشربه نزد ماریه آمد. در همین‌جا بود که ابراهیم فرزند پیامبر در ذی‌حجه سال هشتم هجری متولد شد. ابراهیم یک سال و اندی بعد، (بنا به گفته واقدی)در روز سه‌شنبه دهم ربیع‌الاول سال دهم هجرت درگذشت و پیامبر(صلی الله علیه وآله) را سخت اندوهگین ساخت. به نوشته ابن سعد، ماریه در محرم سال شانزدهم هجری درگذشت و در بقیع، در جایی که مقبره همسران رسول خدا می‌باشد، دفن شد. ۵ - علت مقدس بودن مشربه ام ابراهیمابن شَبّه در قرن سوم از این مسجد به عنوان محلّی که رسول خدا(صلی الله علیه وآله) در آن نماز خوانده، یاد کرده است. فیروز آبادی درباره مشربه می نویسد: این مشربه مسجدی است در شمال منطقه متعلق به بنی قریظه، نزدیک حرّه شرقی، که به آن دشت نیز گفته می‌شود. محل یاد شده میان نخلستان‌هایی است که متعلق به سادات قاسمی، از بنی قاسم بن ادریس بن جعفر برادر امام حسن عسکری(علیه السلام) می‌باشد. ۶ - مشربه ام ابراهیم در روایاتمشربه ام ابراهیم از جاهایی است که در روایت امام صادق(علیه السلام) نماز خواندن در آن‌جا، به عقبة بن خالد توصیه شده و حضرت درباره آن فرمود: «وَ هِیَ مَسْکَنُ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه وآله) وَ مُصَلاّهُ.» ۷ - موقعیت فعلی مشربهخیّاری که از معاصرین است می‌نویسد: این مسجد و مشربه اکنون با یک دیوار سیمانی محاصره شده و اطراف آن قبرستان اهالی آن‌جاست. او می‌افزاید: محل آن سمت چپ کسی است که از بیمارستان الزهراء عازم بیمارستان وطنی در نیمه راه است. در آن‌جا یک جاده فرعی است که به اندازه بیست متر با خیابان فاصله دارد و مشربه در آن‌جا واقع شده است. [۱۰]
تاریخ المعالم المدینة المنوره، ص۱۲۲ ـ ۱۲۱.
در حال حاضر، آثار بنای مشربه از میان رفته و به صورت یک قبرستان باقی مانده است. خیّاری تصویری از بنای مشربه را در کتاب خود آورده و تصویر دیگری از آن، در کتاب المدینة بین الماضی و الحاضر [۱۱]
کافی، ج۴، ص۴۲۶.
چاپ شده است.
این مکان متبرک تا سال‌های اخیر همچنان برقرار بوده است. شنقیطی نوشته است که در سال ۱۴۰۵ ق. به آن‌جا رفته و آن را زیارت کرده است. گویا در اطراف بنای مشربه و در قبرستان، سه صورت قبر بوده است که یکی را متعلق به نجمه مادر امام رضا(علیه السلام) و دیگری را متعلق به حمیده بربریه مادر حضرت موسی بن جعفر(علیه السلام) دانسته‌اند. ۸ - جایگاه مشربه ام ابراهیم در نزد شیعهگفتنی است که در منابع شیعه، زیارت مشربه ام ابراهیم و نماز خواندن در آن‌جا مورد تأکید قرار گرفته است. [۱۲]
بحار الأنوار، ج۹۷، ص۲۳۵.
به همین دلیل، این مسجد، همواره مورد توجه شیعیان قرار داشته است.
۹ - پانویس
۱۰ - منبعآثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۶۰، رسول جعفریان. رده‌های این صفحه : مساجد مدینه
|